کَربَلا یا کربلای مُعَلی از شهرهای زیارتی شیعیان در عراق است. شهادت امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلا در سال 61 ق و قرار داشتن حرم امام حسین (ع) و حضرت عباس (ع) در کربلا، این شهر را از شهرهای زیارتی شیعیان قرار داده است. و این شهر را به یکی از قطب های گردشگری مذهبی در جهان تبدیل کرده است.
شیعیان در مناسبت های گوناگون از سراسر جهان برای زیارت به این شهر می آیند. اوج این حضور در ایام عزاداری محرم و صفر به ویژه در مراسم پیاده روی اربعین است.
جاذبه ها
ì حرم حضرت امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع)
همانطور که قبلا هم ذکر شد کربلا یکی از قطبهای گردشگری مذهبی است و مهمترین جاذبهی آن حرم مطهر امام حسین (ع) و حضرت عباس است که بهفاصلهی ۳۰۰ متر از هم قرار دارند و فاصلهی بین حرم این دو بزرگوار را «بین الحرمین» مینامند که مومنان عاشق و دوستداران اهل بیت را به این شهر میکشاند. حضرت علی اکبر نیز در پایین پا و حضرت علی اضعر روی سینهی مطهر امام حسین دفن شدهاند. قبل از واقعهی عاشورا در این منطقه اصلا شهری وجود نداشت و یک بیابان بیآب و علف بود. بعد از دفن پیکر مطهر شهدای کربلا در این دشت، شیعیان برای زیارت به این مکان آمدند و رفته رفته زندگی در آن جا شکل گرفت و به شهر تبدیل شد.
بسیاری از علما و بزرگان ایران و اسلام طبق وصیت خود در کربلا دفن شدهاند و خود به جاذبهی مذهبی دیگری تبدیل گشتهاند:
مزارهای کربلا
بیشتر یاران امام حسین علیهالسلام که در واقعهی عاشورا به شهادت رسیدند، در نزدیکی امام حسین (ع) دفن شدهاند؛ اما برخی از آنان بهدلایل مختلف در اماکن دیگر دفن شدهاند که عبارتند از:
ì حر بن یزید ریاحی
قبیله وی، جنازهی او را از میدان جنگ خارج کردند و در روستایی در ۹ کیلومتری غرب کربلا به خاک سپردند؛ همان جا که امروزه به سبب وجود قبر او به «روستای حر» معروف است. بارگاه وی در ۳۷۰ هجری قمری به دستور «عضدالدوله دیلمی» ساخته شد و در ۹۱۴ هجری قمری شاه اسماعیل صفوی، پس از زیارت قبر وی، دستور تجدید بنای آن را صادر کرد.
ì عون بن عبدالله
در کنار اتوبان کنونی کربلا-بغداد، مزار باشکوهی قرار دارد که متعلق به «عون بن عبدالله» است. بنا بر روایتی، وی همان عون بن عبدالله بن جعفر طیار فرزند زینب کبری (س) است که در روز عاشورا به شهادت رسید؛ اما بنا به روایتی دیگر، این جا مزار عون بن عبدالله یکی از احفاد امام حسن مجتبی (ع) است و این صحیحتر به نظر میرسد؛ زیرا باید عون نیز در کنار سایر شهدا دفن شده باشد.
ì طفلان مسلم
در اتوبان کربلا-بغداد، در فاصلهی ۳۰ کیلومتری کربلا، درحومهی شهرکی به نام «مسیب» مزار و مرقد طفلان مسلم بن عقیل قرار دارد.
عالمان و سادات
ì محمد بن نبی بن کاظم علیه السلام
وی نوهی گرامی امام کاظم علیهالسلام است که در میان عربها به «امام نوح» شهرت دارد و در منطقه «طویرج»، دوازده کیلومتری کربلا، دفن شده است.
ì اخرس بن کاظم علیه السلام
محمد بن ابی الفتح مشهور به «الاخرس»، از نوادههای امام موسی بن جعفر علیهالسلام، در محلهای به نام «الابتر» در اطراف کربلا به خاک سپرده شده است. در آن محل زیارتگاهی بنا شده و زائران زیادی به آن جا میروند. سادات آل خراسان در نجف به الاخرس منسوب هستند.
ì سید احمد ابوهاشم
نسب وی با چند واسطه به امام موسی کاظم (ع) میرسد. سید احمد در شمال غربی منطقه شفائه (در ۲۵ کیلومتری آن) دفن شده و مزار و گنبد و صحن دارد و گنبد آن با کاشیهای آبی مزین شده است.
ì ابن حمزه
عماد الدین ابو محمد بن علی بن حمزه بن حسن بن عبید اللّٰه بن عباس بن علی علیهالسلام، مشهور به ابن حمزه و از نوادههای حضرت عباس علیهالسلام است. وی از عالمان بزرگ و فقیهان برجسته و راویان حدیث بود و در قبرستان قدیمی کربلا، که امروزه در جنوب شرقی آستان حضرت ابوالفضل کنار بزرگراه کربلا-طویرج قرار گرفته، دفن شده است.
ì ابو احمد حسین بن محمد (304 ق – 400 ق)
نسب او با سه نسل به امام موسی کاظم علیهالسلام میرسد. وی پدر گرامی سید رضی است.
ì سید رضی (358 ق –406 ق)
سید رضی از عالمان شیعه در قرن چهارم هجری و گردآورنده نهج البلاغه است. او در کنار پدر و برادرش در نزدیکی قبر سید ابراهیم مجاب در رواق غربی حرم دفن است.
ì ابن فهد حلی (758 ق – 841 ق)
قبر شیخ احمد بن محمد بن فهد، فقیه بزرگ امامیه، در غرب خیابان «باب القبله»، داخل مسجدی قرار دارد که به نام او معروف است. وی خانهاش را برای زائران به عنوان منزلگاهی وقف کرده بود و پس از مرگش او را در همان خانهی خود به خاک سپردند. شاه عباس در ۱۰۳۳ هجری قمری باغ جنوب قبر «ابن فهد» را بهصورت مسجدی درآورد و آن را کاشیکاری کرد و گنبدی روی قبر وی برپا ساخت.
ì شیخ یوسف بحرانی (1107 ق – 1186 ق)
شیخ یوسف آل عصفور بحرانی، صاحب کتاب الحدائق الناضره، در رواق شرقی حرم دفن شده است. وی به همراه سید علی طباطبایی و وحید بهبهانی در یک مقبره آرمیدهاند.
ì علامه وحید بهبهانی (1118 ق – 1205 ق)
شیخ محمد باقر بن محمد اکمل مشهور به وحید بهبهانی، از عالمان بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری است. وی در رواق شرقی حرم دفن شده است. او در کربلا رهبری و مرجعیت شیعیان را بر عهده داشت.
ì شریف العلماء (1246 ق)
محمد شریف بن حسن آملی، از عالمان بزرگ شیعه و استاد شیخ مرتضی انصاری است. وی در سمت جنوب شرقی آستان، در یکی از کوچههای فرعی خیابان امام حسین علیهالسلام دفن شد و دارای بقعه بود که امروزه از میان رفته است.
ì سید علی طباطبایی
سید علی طباطبایی، صاحب کتاب ریاض المسائل در فقه است. وی در رواق شرقی حرم خاک شد. او دیوار شهر کربلا را بنا کرد. فرزند او به سید محمد مجاهد معروف است.
این افراد تنها بخشی از علما و سادات مدفون در شهر کربلا هستند.
قبور پادشاهان و رجال سیاسی
پادشاهان آل بویه
چند تن از پادشاهان آل بویه در صحن حرم امام حسین دفن شدهاند. در زمانهای پیشین، بقعهای بر فراز قبر آنان وجود داشت که در ۱۲۶۸ هجری قمری تخریب شد.
پادشاهان و رجال قاجار
ì مظفرالدین شاه
وی از پادشاهان قاجار است که فرمان مشروطیت را در ۱۳۲۴ هجری قمری صادر کرد و در همان سال از دنیا رفت. بر اساس وصیتش او را در کربلا به خاک سپردند. قبر وی داخل رواق پادشاهان است.
ì محمد علی شاه
محمد علی شاه فرزند مظفرالدین شاه از پادشاهان دورهی قاجار و از مخالفان مشروطه است که به سبب به توپ بستن مجلس شورای ملی شهرت دارد. وی در ۱۳۴۱ ق از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش دفن شد.
ì احمد شاه
احمد شاه فرزند محمد علی شاه و آخرین پادشاه سلسلهی قاجار است که در دوران وی کودتای ۱۲۹۹ رضا خان به وقوع پیوست. او در ۱۳۴۸ هجری قمری از دنیا رفت و در کنار قبر پدرش به خاک سپرده شد.
ì امیر کبیر
میرزا تقی خان هزاوهای مشهور به امیر کبیر، صدر اعظم معروف ناصرالدین شاه است که به دستور وی در ۱۲۹۸ هجری قمری در حمام فین کاشان به قتل رسید و در رواق پادشاهان به خاک سپرده شد. در کنار قبر وی فرزندش ساعد الملک و برادرش میزا حسین خان دفن شدهاند.
آثار تاریخی کربلا
جای جای شهر کربلا با گذشتهی پرفراز و نشیب خود، پر از آثار تاریخی است که متاسفانه بسیاری از آنها از بین رفته است. اگر سعادت داشتید و به این شهر سفر کردید، میتوان سری هم به آثار تاریخی آن بزنید:
ì قلعه ی اخیضر
این قلعه در منطقهای به همین نام در ۲۰ کیلومتری غرب شهر کربلا واقع شده است. این قلعه بسیار قدیمی است و در مورد بانیان آن اختلاف نظر وجود دارد. در داخل قلعه مسجد کوچکی وجود دارد و اطراف دیوارهای آن به صورت برج ساخته شده است.
ì قلعه ی هندی
آقا محمد خان قاجار برای حفظ امنیت شهر کربلا قلعه مستحکم و حصاری استوار پیرامون شهر بنا کرد. این قلعه که در چهار کیلومتری شهر قرار دارد، با مرگ آقا محمد خان نیمه تمام ماند و مرحوم سید علی طباطبایی هزینهی آن را از هندوستان تامین کرد و آصف الدوله هندی نیز در ابتدای قرن سیزدهم هجری بر آن حجرهها و مکانهایی ساخت تا زائران کربلا بتوانند شب را در آن جا اقامت کنند. بههمین مناسبت این قلعه به «قلعهی هندی» معروف شد. مساحت آن به حدود سه هزار متر میرسد. این قلعه بارها و بارها زائران کربلا را که در مسیر این شهر دچار راهزنان و حرامیان میشدند پناه داده است.
ì قصر عطشان
زمان ساخت این قصر به عصر عباسی باز میگردد و در سی کیلومتری جنوب غربی کربلا واقع است. امروزه بخشی از دیوارها و طاقهای آن باقی مانده که با آجرهای بسیار محکم ساخته شدهاند. این دیوارها و طاقها حکم اسلحه خانه یا پناهگاه را برای زائران داشت. گفتنی است قصرهایی چون «ابن مقاتل» و نیز دیوارهای شهر کربلا تا قرن چهاردهم هجری برپا بوده که امروزه تخریب شدهاند.
ì مقام امام صادق علیه السلام
در اطراف حرم امام حسین علیهالسلام، در زمینهای معروف به «جعفریات»، قبه و زیارتگاهی وجود دارد که گفته میشود امام صادق علیهالسلام هنگام زیارت امام حسین در آن مکان با آب نهر فرات غسل زیارت میکردند. این نقطه در ساحل غربی نهر علقمه قرار دارد و گنبد این مقام با کاشی مزین شده است.
ì مقام حضرت مهدی (عج)
در سمت چپ نهر حسینیه کنونی، در ورودی کربلا و راه مقام امام صادق علیهالسلام، بقعه و مقامی است که گنبد بلندی دارد. این بقعه به یاد و نام حضرت بقیة اللَّه بنا شده است.
ì مقام زین العابدین علیه السلام
در ابتدای قرن سیزدهم (۱۲۱۷ قمری) ابوطالب خان، جهانگرد معروف، به خیمهگاه یا مقام زین العابدین اشاره میکند که همسر آصف الدوله بنایی روی آن احداث کرده بود. این مقام ظاهرا در کنار بیمارستان امام حسین علیهالسلام امروزی است و برخی آن را محل اصلی خیمهگاه میدانند.